H   A   P   P   Y       H   O   M   E       A   C   A   D   E   M   Y

เครื่องเอชอีจี (HEG: hemoencephalography) เป็นเครื่องมือตรวจวัดการปรับเปลี่ยนกระแสการไหลเวียนของเลือดที่ผิวสมอง เครื่องมือประกอบไปด้วยสายคาดศีรษะ ซึ่งบรรจุ infrared spectrophotometer เพื่อทำการตรวจสอบการอิ่มตัวของออกซิเจนในเส้นเลือดฝอยที่ผิวสมอง โดยแสงนี้สามารถส่องผ่านเข้าไปบริเวณผิวสมองและสะท้อนกลับมาที่หนังศีรษะ ตรวจวัดได้โดย photoelectric cells ซึ่งส่งไปวิเคราะห์ข้อมูลที่เครื่อง Biocomp เพื่อแปลผลข้อมูล และป้อนกลับไปให้ผู้ฝึกมองเห็นและเรียนรู้ได้อย่างเป็นรูปธรรมทางจอคอมพิวเตอร์ เทคนิคข้างต้น เรียกว่า nIR HEG (near infrared HEG) คิดค้นโดย เฮอเชล ทูมิน (Hershel Toomin)

นอกจากนี้ยังมีการใช้เทคนิคที่เรียกว่า pIR HEG (passive infrared HEG) คิดค้นโดย เจฟฟรี คาร์เมน (Jeffrey A. Carmen) เป็นการประยุกต์ใช้วิธีแบบดั้งเดิมเข้ากับเครื่องวัดอุณหภูมิ (Thermoscope) โดยวัดอุณหภูมิที่เปลี่ยนแปลงไปจากการเปลี่ยนแปลงการไหลเวียนของเลือดที่ผิวสมอง

แนวคิดของการใช้เครื่องเอชอีจี

biofeedback หรือการป้อนกลับข้อมูลทางชีวภาพ เป็นเทคนิคการฝึกฝนเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพของร่างกายและสร้างเสริมสุขภาพ โดยใช้สัญญาณป้อนกลับจากร่างกายของผู้ฝึกเอง แสดงผลในรูแบบที่เข้าใจง่าย เป็นตัวเลข หรือกราฟ เช่น อัตราการเต้นของชีพจร อุณหภูมิของร่างกาย การเกร็งตัวของกล้ามเนื้อ เป็นต้น ซึ่งถ้าเป็นข้อมูลเกี่ยวกับการทำงานของระบบประสาท เช่น คลื่นไฟฟ้าสมอง ก็จะเรียกว่า neurofeedback หรือ EEG biofeedback

สัญญาณป้อนกลับที่มีการเปลี่ยนแปลงไปตามเป้าหมายที่ต้องการ เป็นเสมือนแรงเสริมที่ได้รับ ตามหลักของการวางเงื่อนไขแบบ operant conditioning ทำให้ผู้ฝึกพยายามควบคุม และปรับเปลี่ยนให้ดีขึ้น เป็นการฝึกเพื่อให้เพิ่มปริมาณการไหลเวียนของเลือดและเพิ่มออกซิเจนไปเลี้ยงสมองในบริเวณที่ต้องการ ทำให้เกิดการปรับเปลี่ยนการทำงานของระบบประสาท (neuroplasticity) ให้มีประสิทธิภาพขึ้น

เครื่องเอชอีจี (HEG) เป็นเครื่องมือที่พัฒนาขึ้นมาจากหลักการดังกล่าวข้างต้น โดยข้อมูลป้อนกลับที่ใช้ วัดจากการเปลี่ยนแปลงของการไหลเวียนของเลือดที่ผิวสมอง ซึ่งมีความสัมพันธ์โดยตรงกับคลื่นไฟฟ้าสมอง ทำการประมวลผล แล้วป้อนสัญญาณย้อนกลับออกมาเป็นกราฟแท่ง ขึ้น ๆ ลง ๆ ตามการเปลี่ยนแปลงในแต่ละชั่วขณะ และมีเสียงดนตรีที่สัมพันธ์กับความสูงของกราฟด้วย สะท้อนให้เห็นถึงระดับสมาธิในชั่วขณะนั้น ซึ่งระดับสมาธิที่ดีขึ้น ก็เป็นเสมือนแรงเสริมที่ได้รับ

เครื่องเอชอีจี (HEG) จึงถูกนำมาใช้เป็นตัวนำทางเพื่อให้เด็กเกิดกระบวนการเรียนรู้ด้วยตนเองว่าทำอย่างไร จึงจะสามารถสร้างสมาธิ ความตั้งใจได้ โดยดูจากกระบวนการป้อนกลับที่ผ่านทางจอคอมพิวเตอร์ ที่เป็นลักษณะของกราฟแท่ง และอาจจะมีเสียงดนตรีเพื่อความเพลิดเพลิน

เมื่อเด็กได้รับการฝึกฝนให้เรียนรู้ในการนั่ง สร้างความตั้งใจ และสมาธิด้วยเครื่องเอชอีจีแล้ว เด็กก็จะสามารถเรียนรู้ได้ว่าขณะที่ตนเองนั่งเรียนอยู่ในชั้นเรียนควรจะปฏิบัติตัวอย่างไร จึงจะฟังคุณครูสอนในชั้นเรียนได้อย่างตั้งใจ และจะเข้าใจในการเรียนการสอนในที่สุด ทำให้ผลการเรียนดีขึ้น หากเด็กได้รับการฝึกฝนอย่างดีแล้วก็จะสามารถมีสมาธิ และตั้งใจเรียนได้ด้วยตนเองโดยไม่ต้องใช้เครื่องอีก

เด็กที่จะบำบัดด้วยเครื่องเอชอีจี จึงต้องมีความนิ่งในระดับหนึ่ง สามารถนั่งอยู่กับที่ได้ และมีความสามารถในการดูกราฟที่ป้อนกลับมาอย่างเข้าใจด้วย เนื่องจากใช้กระบวนการป้อนกลับ (feedback) เป็นแรงเสริม ไม่ได้มีการกระตุ้นด้วยกระแสไฟฟ้าหรือคลื่นใด ๆ ทั้งสิ้น ดังนั้น เด็กที่ยังไม่นิ่งพอ ไม่สนใจดูกราฟที่หน้าจอคอมพิวเตอร์ จะไม่ได้ประโยชน์จากการบำบัดด้วยวิธีนี้

ประโยชน์ของการใช้เครื่องเอชอีจี

เฮอเชล ทูมิน (Hershel Toomin) แห่งสถาบันวิจัย Biocomp สหรัฐอเมริกา ได้ทำการพัฒนาเครื่องเอชอีจี มากว่า 30 ปี และทำการศึกษาวิจัยเพื่อสนับสนุนประสิทธิผลของการใช้อย่างต่อเนื่อง

การศึกษาวิจัยส่วนใหญ่อ้างอิงผลจากการใช้ในเครื่องมือ neurofeedback ซึ่งผลการวิจัยชี้ให้เห็นว่า สามารถช่วยเสริมในเรื่องสมาธิได้ดีขึ้น โดยเฉพาะในกลุ่มเด็กสมาธิสั้น ส่วนในรายที่อยู่ไม่ค่อยนิ่ง พบว่าตอบสนองบ้าง แต่ทั้งนี้ควรให้ยารักษาร่วมด้วย

มีการศึกษาผลการใช้ HEG ในวัยรุ่นที่มีอาการสมาธิสั้น และผลการตรวจคลื่อนสมอง แบบ QEEG มีความผิดปกติ หลังใช้ HEG สัปดาห์ละ 2 ครั้ง นาน 10 สัปดาห์ พบว่า ผลตรวจคลื่นสมองเป็นปกติ และสมาธิดีขึ้น ซึ่งผลดังกล่าวคงอยู่ได้นานถึง 18 เดือนเป็นอย่างน้อย

นอกจากนี้ยังพบว่าได้ผลในกลุ่มปัญหาอื่น ๆ เช่น กลุ่มเด็กออทิสติก โรคจิตเภท หรือแม้แต่คนปกติทั่วไปก็พบว่าช่วยเพิ่มความสามารถในการคิดด้วยเช่นกัน สำหรับเด็กที่มีความบกพร่องทางการเรียนรู้ (แอลดี) และปัญหาพฤติกรรม พบว่าได้ผลน้อยมาก

มีการศึกษานำร่อง ถึงประสิทธิผล (efficacy) ของการใช้ HEG ในเด็กออทิสติก พบว่า มากกว่าร้อยละ 50 ช่วยลดอาการลงได้ โดย nIR HEG มีประสิทธิผลต่อเรื่องสมาธิมากกว่า ในขณะที่ pIR HEG มีประสิทธิผลต่อการควบคุมอารมณ์ และปฏิสัมพันธ์ทางสังคมมากกว่า

เครื่องเอชอีจี เริ่มนำมาใช้ในประเทศไทยตั้งแต่ปี พ.ศ. 2538 โดยได้มีการทำการศึกษาวิจัยเรื่องการใช้เครื่องเอชอีจี ร่วมในการบำบัดเด็กออทิสติกและสมาธิสั้น พบว่าได้ผลเป็นที่น่าพอใจ คือ เด็กมีความตั้งใจเรียนและเข้าใจในบทเรียนมากขึ้น

สถาบันพัฒนาการเด็กราชนครินทร์ จังหวัดเชียงใหม่ ทำการศึกษาวิจัยนำร่อง เพื่อศึกษาผลการใช้ HEG ในเด็กออทิสติก กลุ่มตัวอย่าง 39 คน พบว่า ทำให้ปัญหาพฤติกรรมเด็กดีขึ้นกว่าเดิมในทุกด้านอย่างชัดเจน (Conduct/ Learning/ Psychosomatic/ Impulsive-Hyperactive/ Hyperactivity/ Anxiety) ดีขึ้นร้อยละ 72.22 มีความแตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ เสนอแนะให้มีการศึกษาวิจัยในระยะเวลาที่มากขึ้น กลุ่มตัวอย่างมากขึ้น

กระบวนการของการใช้เครื่องเอชอีจี

ก่อนใช้เครื่องเอชอีจี ควรเตรียมความพร้อมโดยฝึกฝนให้เด็กคุ้นเคยกับการใช้สายคาดศรีษะ (head band) และยินยอมให้คาดเสียก่อน โดยฝึกคาดศีรษะไว้ในช่วงระยะเวลาสั้นๆ แล้วค่อยๆ เพิ่มเวลาในการคาดแต่ละครั้ง สร้างสัมพันธภาพ และนำเด็กมาที่ห้องเอชอีจี ทดลองให้นั่งช่วงเวลาสั้นๆ เพื่อให้เด็กคุ้นเคย

วิธีการบำบัดด้วยเครื่องเอชอีจี จะคาดสายคาดศรีษะโดยตำแหน่งตัววัดแสงอินฟราเรดตรงกับบริเวณจุดที่กำหนด เช่น FP1, FP2 โดยใช้เวลาข้างละไม่เกิน 10 นาที ฝึกเด็กให้นั่งนิ่งๆ โดยนำสิ่งที่เด็กสนใจมาประกอบ เช่น รูปภาพต่างๆ หนังสือต่างๆ การวาดรูป การระบายสี การร้อยลูกปัด การนับเลข เมื่อเด็กเคยชินแล้ว ให้ฝึกเด็กให้ดูกราฟขึ้นลงและฟังเสียงประกอบ จากนั้นลงมือใช้เครื่องเอชอีจี ตามขั้นตอน ติดตามประเมินผลความก้าวหน้าจากใบบันทึกข้อมูล และจากการสังเกตพฤติกรรมของเด็ก

ดังนั้นเด็กที่ยังไม่สามารถอยู่นิ่งพอที่จะสนใจกราฟที่หน้าจอคอมพิวเตอร์ จะไม่ได้รับประโยชน์จากวิธีการนี้ เนื่องจากตัวเครื่องไม่ได้ไปกระตุ้นหรือปรับเปลี่ยนการทำงานของสมองโดยตรง

การประเมินผล พิจารณาดูจาก
1) ค่าเฉลี่ยในแต่ละครั้ง (ค่าปกติ 60–120)
2) ค่าเฉลี่ยเพิ่มขึ้น
3) รายงานพฤติกรรมที่เปลี่ยนแปลงของเด็ก โดย พ่อแม่ ครู และ ตัวเด็ก
4) ผลการเรียน
5) ผลการทดสอบระดับพุทธิปัญญา (cognitive test)
- ความจดจำ
- การควบคุมตัวเองและความตั้งใจ
- เหตุผลและการคิดคำนวณ
- กระบวนการตัดสินใจ
- ระยะเวลาโต้ตอบ
- ความรวดเร็วและแม่นยำในการประมวลผลข้อมูล
- ข่าวสาร ความรู้และความเข้าใจทั่วไป
6) ผลจาก TOVA (Test of Variabled Attention) ทดสอบเกี่ยวกับ attention, impulsively และ reaction และ reaction time
7) ผลจากการทำ brain mapping (โดยใช้เครื่องมือ Biocomp วัดอัตราส่วนของสมอง B wave และ O wave)

ข้อควรระวัง ในการใช้เครื่องเอชอีจี

เด็กทุกคนที่จะนำเข้ามาบำบัดด้วยเครื่องเอชอีจี ควรได้รับการตรวจวินิจฉัยและให้คำปรึกษาจากแพทย์เฉพาะทางก่อน เพื่อประเมินความพร้อม และความเหมาะสมในการบำบัด เนื่องจากมีโรคที่ต้องระวังเป็นพิเศษในการใช้ จึงควรพิจารณาให้รอบคอบ ได้แก่
1) การชักแบบ petit mal seizures
2) วิตกกังวลอย่างรุนแรง (severe anxiety)
3) ซึมเศร้า (depression)
4) ปัญหาการนอน (sleep disorders)
5) ความผิดปกติของระดับฮอร์โมนไทรอยด์ (thyroid dysfunction)

และสิ่งสำคัญที่ควรพึงตระหนักไว้เสมอคือ เครื่องเอชอีจี เป็นการบำบัดทางเลือกที่นำมาเสริมควบคู่ไปกับการบำบัดวิธีอื่นๆ เท่านั้น ไม่ควรนำมาใช้เพียงวิธีเดียว และควรอยู่ภายใต้การดูแลของแพทย์เฉพาะทางด้วย

เอกสารอ้างอิง